Cây khổ qua rừng là một loại cây mọc hoang dại có dược tính cao, thường được sử dụng trong hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý. Ngoài ra, cây này còn chứa rất nhiều dưỡng chất có lợi cho sức khỏe và thường được sử dụng trong việc chế biến các món ăn hàng ngày.
- Tên gọi khác: Mướp đắng rừng
- Tên khoa học: Momordica charantia
- Họ: Bầu bí (Cucurbitaceae)
MÔ TẢ DƯỢC LIỆU
1. Đặc điểm thực vật
Khổ qua rừng là một loại dây leo thân thảo có chu kỳ sống hằng năm khoảng từ 5 – 6 tháng. Thân cây có cạnh, hình dạng dây leo bằng tua cuốn và có thể bò dài tới khoảng 2 đến 3 mét.
Phần lá của cây thường là lá so le, có chiều dài khoảng 5 – 10cm và chiều rộng từ 4 – 8cm. Phiến lá hình trứng và chia làm 5 – 7 thùy, mép lá có răng. Phần gân lá thường có lông ngắn, mặt dưới lá thường có màu nhạt hơn so với mặt trên.
Hoa đực và hoa cái của cây thường mọc tách biệt ở phần nách lá. Cánh hoa của loài khổ qua rừng có màu vàng. Quả của cây có hình thoi, với chiều dài khoảng 8 -10cm, mặt bên ngoài thường có nhiều u lồi. Quả non thường có màu xanh và khi chín sẽ chuyển dần sang màu vàng hồng.
2. Bộ phận dùng
Tất cả các bộ phận thân, lá, quả của khổ qua rừng đều được sử dụng để làm vị thuốc.
3. Phân bố
Khổ qua rừng có nguồn gốc từ một số quốc gia châu Á, Châu Phi và châu Úc như Việt Nam, Trung Quốc, Ấn Độ, Nam Phi, Australia…
Ở Việt Nam, loại cây này có thể mọc hoang dại ở nhiều vùng đồi núi khác nhau. Tuy nhiên, phổ biến hơn ở khu vực miền Nam.
4. Thu hái và sơ chế
Khổ qua rừng có thể được thu hái vào bất cứ khoảng thời gian nào trong năm. Dùng ở cả dạng tươi hay dạng khô đều được.
Nếu muốn bảo quản để dùng dần thì việc sơ chế là cần thiết. Mướp đắng sau khi thu hái sẽ được cắt khúc, rửa sạch và đem đi phơi cho khô.
5. Bảo quản
Với dạng mướp đắng đã qua sơ chế, nên giữ trong túi kín và để nơi khô ráo, thoáng mát. Thỉnh thoảng có thể đem ra phơi lại phòng ẩm mốc hay mối mọt.
6. Thành phần hoá học
Trong khổ qua rừng có một số thành phần được ghi nhận bao gồm:
- Peptide
- Charantins
- Ancaloit
- Momocđixin
Ngoài ra, hàng loạt các thành phần dưỡng chất như chất xơ, vitamin, chất béo, khoáng chất cũng được tìm thấy trong lá và quả khổ qua rừng.
VỊ THUỐC KHỔ QUA RỪNG
1. Tính vị
Vị đắng, tính mát.
2. Quy kinh
Chưa tìm thấy tài liệu nào ghi chép về vấn đề này.
3. Tác dụng dược lý
Những tác dụng của khổ qua rừng được cả y học cổ truyền và Tây y ghi nhận:
Theo y học cổ truyền:
- Mướp đắng rừng không độc, có tính mát giúp thanh nhiệt, giải độc, tiêu đờm.
- Đáp ứng trong các trường hợp say nắng, bọ mụn nhọt, sốt hay viêm nhiễm…
- Thường xuyên sử dụng loại thảo dược này còn giúp giảm stress, tinh thần sảng khoái, tốt cho da.
- Dân gian thường sử dụng mướp đắng rừng để chữa các bệnh về gan, đau bụng, viêm họng, hạ đường huyết…
Theo y học hiện đại:
- Kích hoạt một số enzyme có tác dụng vận chuyển glucose từ máu đến các tế bào. Từ đó có thể kiểm soát tốt hơn chỉ số đường huyết ở những người mắc bệnh tiểu đường.
- Hỗ trợ kiểm soát huyết áp và tốt cho tim mạch, ngăn ngừa nguy cơ gặp các vấn đề về tim.
- Hàm lượng vitamin C và protein dồi dào trong khổ qua rừng giúp nâng cao khả năng miễn dịch cho cơ thể. Từ đó giúp cho tế bào miễn dịch tiêu có thể tiêu diệt các tế bào gây ung thư.
- Thành phần protein tương tự như hoạt chất Alkaloid trong nước cốt mướp đắng rừng còn giúp tăng cường chức năng nuốt của thực bào.
- Các vitamin và khoáng chất trong thảo dược này còn hỗ trợ thải độc cho gan, chuyển chất độc đến thận rồi từ từ loại bỏ ra ngoài nhanh chóng.
4. Cách dùng – liều dùng
Tùy thuộc vào mục đích sử dụng, khổ qua rừng có thể được áp dụng theo nhiều cách khác nhau. Có thể sử dụng dưới dạng nước uống, tắm hay chế biến thành món ăn. Khổ qua rừng cũng có thể sử dụng dưới dạng khô hoặc tươi, đều mang lại những lợi ích sức khỏe đặc biệt.
Về liều lượng, hiện vẫn chưa có sự hạn chế cụ thể cho việc sử dụng khổ qua rừng. Tuy nhiên, việc sử dụng quá mức có thể gây ra những tác dụng phụ không mong muốn và ảnh hưởng đến sức khỏe.
HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG KHỔ QUA RỪNG ĐÚNG CÁCH
Sau đây là một vài cách sử dụng khổ qua rừng được áp dụng phổ biến nhất:
1. Chế biến món ăn
Lá và đọt non của khổ qua rừng có thể được sử dụng làm nguyên liệu cho nhiều món ăn như luộc, xào, hay nấu canh. Món canh có thể được nấu chay hoặc kết hợp với thịt viên, xương, hoặc chả cá tươi để tạo ra hương vị độc đáo.
Phần quả của khổ qua rừng sau khi bỏ ruột có thể được thái mỏng và xào riêng hoặc kết hợp với nhiều loại rau khác. Món xào khổ qua rừng với trứng cũng là một lựa chọn phổ biến. Ngoài ra, quả khổ qua rừng non có thể được bổ đôi và kho chung với thịt để tạo ra một món ăn đậm đà và hấp dẫn.
2. Làm trà
Ngoài việc chế biến khổ qua rừng thành các món ăn thì làm trà cũng là cách tốt có thể bảo quản và dùng dần.
Hướng dẫn cách làm:
- Chuẩn bị khoảng 1kg quả khổ qua rừng, sau đó rửa sạch và để ráo nước.
- Tiếp theo, cắt quả khổ qua thành từng lát mỏng, và có thể loại bỏ hạt nếu bạn muốn.
- Xếp lát khổ qua lên rổ sạch và phơi nắng cho khô. Đặc biệt, nên sử dụng một miếng vải mỏng để che phủ lên trên để bảo vệ khỏi bụi và bụi bẩn.
- Sau khi khổ qua đã khô, đem đi sao vàng trên lửa nhỏ. Khi nhìn thấy khổ qua chuyển sang màu nâu nhẹ, tắt bếp và để nguội.
- Cuối cùng, đặt khổ qua vào lọ thủy tinh và bảo quản trong tủ lạnh. Trữ được khoảng 2 tháng. Mỗi lần sử dụng, chỉ cần lấy ra vài lát khổ qua, hãm trong nước ấm để uống trực tiếp. Bạn có thể thêm mật ong và đá để giảm vị đắng và tăng hương vị cho trà.
Ngoài việc sử dụng phần quả để làm trà, bạn cũng có thể sử dụng rễ, thân, hoặc lá, vì chúng đều có những tác dụng tốt cho sức khỏe.
CÁC BÀI THUỐC CHỮA BỆNH TỪ DƯỢC LIỆU KHỔ QUA RỪNG
Sau đây là một số bài thuốc thông dụng có sử dụng khổ qua rừng:
1. Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường
- Chuẩn bị: 10g được liệu ở dạng khô.
- Thực hiện: Sử dụng sau mỗi bữa ăn, mỗi ngày 3 lần để giúp kiểm soát đường huyết. Phương pháp này đặc biệt phù hợp với những người mắc bệnh tiểu đường loại 2.
2. Chữa bệnh nóng trong người
- Chuẩn bị: 10g trái khổ qua phơi khô.
- Thực hiện: Dùng khổ qua hãm trực tiếp trong khoảng 250ml nước nóng. Chờ đến khi nước ấm rồi uống trực tiếp mỗi ngày 1 ly. Có thể thêm chút mật ong cho bớt vị đắng giúp dễ uống hơn.
3. Chữa bệnh rôm sảy
- Chuẩn bị: Phần lá và dây khổ qua khoảng 1 nắm lớn.
- Thực hiện: Đem đi rửa sạch rồi nấu lên với khoảng 2 lít nước. Dùng nước này để tắm hằng ngày cho đến khi rôm sảy biến mất.
4. Trị côn trùng cắn
- Chuẩn bị: 10g hạt của quả khổ qua đã già.
- Thực hiện: Nhai kỹ hạt, nuốt nước rồi dùng bã đắp trực tiếp vào vết cắn. Tình trạng sưng đau sẽ nhanh chóng được xoa dịu.
5. Chữa ho và viêm họng
- Chuẩn bị: Một ít phần hạt của trái khổ qua già.
- Thực hiện: Nhai kỹ phần hạt rồi nuốt nước từ từ và bỏ xác. Một số thành phần từ nước hạt có tác dụng làm dịu cổ họng. Đồng thời hỗ trợ làm giảm sưng và giảm kích ứng.
TÁC HẠI CỦA VIỆC LẠM DỤNG VỊ THUỐC KHỔ QUA RỪNG
Mặc dù khổ qua rừng là một nguồn nguyên liệu đem lại vô vàn lợi ích cho sức khỏe, nhưng nếu sử dụng không đúng cách có thể gây ra một số vấn đề rủi ro. Đặc biệt, việc sử dụng quá nhiều có thể dẫn đến những tác hại sau đây:
1. Kích thích sẩy thai
Sử dụng quá nhiều khổ qua rừng có thể gây ra một số tác dụng phụ khá nghiêm trọng. Nguyên nhân là do một số thành phần trong thảo dược này có thể kích thích tử cung.
Các cơn kích thích nhẹ thường gây ra khó chịu và đau bụng. Tuy nhiên, trong trường hợp kích thích mạnh hơn, có thể dẫn đến các vấn đề như sinh non hoặc sẩy thai.
2. Không tốt cho sữa mẹ
Phụ nữ đang cho con bú nên tránh ăn khổ qua rừng. Điều này bởi vì một số thành phần có trong khổ qua có thể truyền qua sữa mẹ và gây ra nguy cơ cho sức khỏe của em bé.
Đặc biệt, nếu khổ qua được thu hái từ vùng đất bị nhiễm kim loại nặng hoặc môi trường ô nhiễm, độc tính của nó có thể gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cho trẻ nhỏ hơn là người lớn.
3. Tăng nguy cơ mắc các bệnh về đường tiêu hoá
Mặc dù loại cây này có thể giúp tăng tiết men tiêu hóa và cải thiện hoạt động của hệ tiêu hóa, nhưng nếu sử dụng quá mức, ngược lại sẽ gây ra các vấn đề khác. Những vấn đề thường gặp bao gồm tiêu chảy, lỵ, và các vấn đề liên quan đến dạ dày.
4. Hạ đường huyết quá mức
Đây là một trong những tác dụng phụ quan trọng cần lưu ý khi sử dụng khổ qua rừng. Ngay cả đối với những người mắc bệnh tiểu đường, cũng không nên tiêu thụ quá nhiều loại thảo dược này.
Việc ăn quá nhiều không chỉ gây giảm đột ngột đường huyết mà còn có thể dẫn đến hạ huyết áp. Triệu chứng thường gặp bao gồm hoa mắt, đau đầu, và chóng mặt. Do đó, những người có huyết áp thấp nên hạn chế tiêu thụ khổ qua rừng.
5. Ảnh hưởng xấu đến phụ nữ sau sinh
Thành phần Vicine trong khổ qua rừng được cho là có thể gây ra một số triệu chứng cấp tính như nhức đầu, đau thắt lưng, hoặc thậm chí là hôn mê, đặc biệt là ở những người có cơ địa nhạy cảm.
Phụ nữ sau khi sinh không chỉ có cơ địa nhạy cảm mà thể lực cũng rất yếu. Hệ miễn dịch của họ cũng yếu đi rất nhiều. Vì vậy, việc hạn chế tiêu thụ khổ qua rừng là cần thiết để tránh các vấn đề không mong muốn phát sinh.
Bài viết đã cung cấp một số thông tin quan trọng về dược liệu khổ qua rừng. Mặc dù mang lại rất nhiều lợi ích, nhưng vẫn cần thận trọng và không nên sử dụng quá mức để tránh gặp phải các tác dụng không mong muốn.
